The ask was to accommodate some 750 students, from kindergarten to primary school, with an adjoining sports centre as well. Patrick Vonck started out with a negative reaction to the memories of my youth, being the classical rectangular building with the central corridor, enclosed, a bit claustrophobic.
Project name: Les Trèfles
Address: 8 rue Daniel van Damme / 40 rue Delwart. 1070 Brussels
Assignation/Destination: School + Sport facilities
Name of client: Administration communale d’Anderlecht
Name of architect: ARTER
in association with: –
Name of engineers:
– Stability Consultancy firm: ABT
– Special techniques Consultancy firm: Poly-Tech
– EPC Consultancy firm: Poly-Tech
– Acoustics Consultancy firm: Defonseca
– Healt & Safety Coordinator: Probam
– Control Agency: –
Name of contractors:
– Main contractor: CFE Brabant
Project status : Completed (September 2016)
Size of project : -sqm
Budget : 14 600 000 euros
Technical sheet of this architecture video clip
Journalist : Emma C. Dessouroux
Cameraman : Didier Minne – Geoffroy Minne / Kinodoc – Julien Stroïnovsky / Novsky Films
Editing : Emma C. Dessouroux / Cristina Dias
Direction : Emma C. Dessouroux
Production : Les Délires Productions
Translation : MDR Translations
Subtitles : Cristina Dias
Speakers : Patrick Vonck (ARTER)
Original transcription
We zijn gestart met dit dossier op basis van een wedstrijdformule in 2008.
De vraag was om een 750 leerlingen te kunnen plaatsen, gaande vanaf een kleuterschool tot een lagere school, en we hebben ook nog een sportzaal die erbij hoort. Bovenop de verdieping hier zijn er nog verschillende lokalen voor verschillende godsdienstlessen, een bibliotheek en leraarslokaal.
Ik ben gestart vanuit een negatieve reactie ten aanzien van mijn jeugdherinneringen, zijnde het klassieke rechthoekige gebouw met de centrale gang, ingesloten, een beetje claustrofobisch. Mijn oorspronkelijke eerste reflex was dus: ik ga het gewoon totaal omdraaien, ik ga het zo licht mogelijk proberen te houden. Vandaar dat ik gestart ben met het onderzoeken van hoe ik dat zou kunnen tewerkstellen, wetende dat we toch moeten blijven in een keurslijf van een passiefbouw. Dus zo compact mogelijk blijven, en meestal is dat gekoppeld met kleinere raampartijen, en dergelijke. In dit geval wou ik het juist omgekeerd bekomen. Vandaar dat ik lang gezocht heb naar de manier om die twee contradicties een beetje te verenigen. Ik ben gevallen op het gegeven van de cirkel die op zich, geometrisch gezien, voor dezelfde nuttige oppervlakte een kleinere omtrek heeft en zodoende ook minder ramen. Of als ik het omdraai: voor dezelfde kostprijs kan ik meer ramen ontwikkelen, dus grotere raampartijen, meer licht en een gang die meteen ook langs één kant kan geplaatst worden. In plaats van een centrale gang en langs beide kanten klassen heb ik hier binnen het concept alle klassen in de perimeter kunnen plaatsen, en de gang op zich wordt dan een belevingsruimte die meteen ook een relatie heeft met de speelplaats zelf.
Naast het puur geometrische gegeven, de geometrische winst van een kleinere cirkelomtrek, dus minder gevels of voor dezelfde oppervlakte goedkopere gevels, had voor mij ook de cirkelvorm een meerwaarde als forum. Naast het forumgevoel moet het voor mijn part ook een soort theateraspect in zich houden. En een derde belangrijk aspect is het gegeven van het circus. Daarmee hebben we de drie typisch Romeinse ruimtelijke vormen aangehouden. Het circus zijnde de bewegingsstimulatie die dikwijls mankeert binnen een schoolgebouw.
Als complement ten aanzien van de typische cirkelvormen voor de klassen, heb ik de sportzaal (die natuurlijkerwijze een rechthoekige vorm moest houden) ingepland op de hoek van het terrein. Het terrein is begrensd door de verschillende sportterreinen die hier aanwezig waren, en voor die reden heb ik de verschillende gevels geïnclineerd, zodanig dat ze ook op termijn een spontane tribune kunnen opleveren ten aanzien van de sportzaal. Momenteel is dat nog niet geïnstalleerd. Momenteel is het een volledige mastaba vorm, een soort afgeknotte piramidevorm, enkel begroeid. Het is een volledig begroeide talus geworden maar later zou er eventueel een soort tribune kunnen ontstaan. Een soort spontane vorm die toelaat om een tribune te organiseren.
We hebben het terrein hier gevonden als een volledige moestuin en ik vond dat we die moesten herbruiken of terug moesten een plaats geven op het terrein. Vandaar dat we rondom het gebouw terug alle verschillende moestuinen hebben georganiseerd, die meteen ook deel uitmaken van het pedagogisch project dat we hier willen voorstellen.
De verschillende waaiervormige moestuinen die we geïntegreerd hebben, de twee wadis, de buffervijvertjes die we ook nog geïntegreerd hebben in het gebouw, het feit dat we het regenwater opvangen van de verschillende klassen en gebruiken voor de sanitaire benodigdheden in school, het feit dat we al die elementen monitoren en dat de kinderen die verschillende gegevens kunnen volgen, het feit dat ze die natuur dagelijks kunnen beleven, het feit dat de gevels evolueren met de zonnestand, dit alles maakt dat we in 2012 de Batex-prijs (Bâtiment exemplaire – voorbeeldgebouw) gewonnen hebben, uitgeschreven door het Gewest Brussel.
English subtitles
We started this project on the basis of a competition formula, in 2008.
We were asked to accommodate some 750 students, from kindergarten to primary school, with an adjoining sports centre as well. And on the floor above this one, there are several rooms that can be used for all sorts of religious instruction, there’s the library and the teachers’ room.
I started out with a negative reaction to the memories of my youth, being the classical rectangular building with the central corridor, enclosed, a bit claustrophobic. So my initial reaction was to turn that around completely and keep it as light as possible. So I started looking into how I could achieve this, knowing that we were confined to the principle of a passive building, meaning as compactly as possible, which usually means working with smaller windows. I wanted to do exactly the opposite, so I thought long and hard to find a way to unite these 2 contradictory elements. I came up with the idea of the circle which, from a geometrical point of view, has the same useful space but a smaller circumference and therefore fewer windows. In other words, for the same cost, I can develop more window space, more light in the building, and also a corridor on one side instead of one in the middle with classrooms on both sides of the corridor. I was able to put all the classrooms in the perimeter. The corridor becomes a multifunctional space, which has, at the same time, a relationship with the playground itself.
Apart from the purely geometrical gain of a smaller circle circumference, which means less façades or for the same price cheaper façades – for me, the circle also added value to the feeling it creates as a forum. Secondly, it also needed to hold the aspect of a theatre. And a third important aspect is the aspect of a circus. These are the three typically Roman spatial shapes, the circus being the stimulation of motion which is often absent in school buildings.
Complementary to the typical circular shapes for the classrooms, there is the sports centre which, of course, had to be rectangular. I built it in the corner of the land which is bordered by sports grounds. For that reason I have inclined all façades of the sports centre so that, in time, they can spontaneously lend themselves as stands for the surrounding sports fields. This has not yet been installed. At the moment it is some sort of truncated pyramid covered in plants. Later on, this green slope could become a stand. It is a shape that could spontaneously lend itself easily to the organisation of a stand.
When we found this land it was entirely organised as a vegetable garden. I thought we had to use that or give it a place on the land. So we have organised all of these gardens around the building and at the same time, they are a part of the pedagogical project we want to offer.
The two fan-shaped vegetable gardens we have integrated, the 2 buffer ponds we have also integrated into the building, the fact that rainwater is caught from all classrooms and being reused for the sanitary facilities in the school, the fact that we monitor all these elements every day and children are able to follow this, the fact that they can enjoy nature every day, the fact that the façades evolve with the position of the sun, all resulted in us winning in 2012 the BATEX prize (bâtiment exemplaire, exemplary building) presented by the Brussels region.
French subtitles
Ce dossier a démarré sur la base d’un concours, en 2008.
Le thème du concours était de créer une école maternelle et primaire pouvant accueillir 750 écoliers, avec une salle de sports. À l’étage, il y a encore plusieurs locaux qui servent pour différents cours de religion, une bibliothèque et la salle des professeurs.
J’avais de mes propres années d’école le souvenir assez négatif d’un bâtiment rectangulaire classique, avec un couloir central sans fenêtres. Il y avait cette désagréable impression d’être enfermé. Mon premier réflexe fut donc de faire exactement le contraire, d’essayer de créer une structure aussi légère que possible. Je me suis demandé comment faire, sachant que je devais respecter l’imposition d’une construction passive. Il fallait un bâtiment aussi compact que possible, ce qui veut généralement dire par exemple des fenêtres assez petites. Or moi, je voulais faire exactement le contraire. J’ai cherché longtemps comment réconcilier ces deux objectifs opposés, et j’ai pensé au principe du cercle. D’un point de vue géométrique, il offre la même surface utile pour un moins grand pourtour et donc aussi moins de fenêtres. En d’autres mots, pour le même coût, je peux développer plus de surface de fenêtres, plus de lumière et un couloir flanqué de classes d’un seul côté. Au lieu d’un couloir central avec des classes de part et d’autre, j’ai installé toutes les classes dans le périmètre. Le couloir devient lui-même alors un espace multifonctionnel qui est en même temps en relation directe avec la cour de récréation.
En plus de la donnée purement géométrique du gain offert par une plus petite circonférence, c’est-à-dire moins de façades ou des façades moins chères pour la même surface, la forme circulaire avait pour moi aussi une valeur ajoutée en tant que forum. Deuxièmement, je voulais aussi qu’il y ait une sorte d’aspect de théâtre. Et le troisième aspect important était l’aspect de cirque. Nous avons ainsi réuni les trois formes spatiales romaines typiques, le cirque étant la stimulation de l’exercice physique qui manque souvent dans un établissement scolaire.
Complémentairement à la forme typiquement circulaire des classes, il y a la salle de sports qui devait fort logiquement avoir une forme rectangulaire. Nous l’avons installée dans le coin du terrain. Comme celui-ci est bordé par différents terrains de sports existants, j’ai incliné les façades de cette salle de manière à ce qu’elles puissent un jour se muer aisément en sortes de tribunes pour ces terrains. Ce n’est pas encore le cas maintenant. Pour l’instant, nous avons toujours une sorte de pyramide aplatie entièrement recouverte de végétation. Ce talus vert se prêterait plus tard assez spontanément à une utilisation sous forme de tribunes.
Quand nous avons investi ce terrain, c’était un vaste potager. Je trouvais qu’il fallait récupérer cette fonction et lui redonner une place dans l’ensemble. Tout autour du bâtiment, nous avons donc réorganisé tous les différents potagers, qui font maintenant partie du projet pédagogique que nous voulons présenter ici.
Les différents espaces potagers en forme d’éventail que nous avons intégrés, les deux bassins d’orage que nous avons également intégrés, la récupération de l’eau de pluie au niveau des classes et son utilisation pour les sanitaires de l’école, le fait que nous surveillons tous ces éléments et que les enfants peuvent tout suivre eux aussi, le fait qu’ils sont en contact avec la nature tous les jours, le fait que les façades évoluent avec la position du soleil… tout cela nous a permis de remporter en 2012 le prix Batex (Bâtiment exemplaire) décerné par la région bruxelloise.
Laisser un commentaire